دست نوشت های تورج شش بلوکی علمداری

سنت در یک معنا در ارتباط با قوانین تکوینی است که از زمان خلقت در همه ابعاد تا کنون جریان دارد.در دیگر معنا سنت مربوط به رفتار، عقاید،آداب و رسوم، ارزشها و باورهای انسان بوده است.

از طرفی علاوه بر مفهوم سنت، درک و برداشت ما از مفهوم زمان و معاصر بودگی در ارتباط با سنت میتواند راهگشا باشد:

از یک منظر نگاه ما به مفهوم فضازمان که حاصل ذهن و تخیل انسانهاست ، با هدف ایجاد نظم و ارتباط از طریق حواس به صورت خطی با محیط پیرامونش بوده است(زمان مطلق)

اما معماری و شهرسازی در مفهوم مطلق و نسبی فضا-زمان به روشهای متفاوت طراحی و ساخت منجر میشود. در مفهوم مطلق فضا و زمان شهر به عنوان یک موجودیت وجود دارد و هر چیزی مثل یک ماشین در زمان خاص اتفاق می افتد.اما در مفهوم نسبی فضازمان، توجه به رابطه درست بین افراد و محیط پیرامون بیش از تحمیل ایده های انتزاعی اهمیت پیدا می کند و زمان غیر قابل تفکیک به گذشته، حال و آینده میگردد.(زمان غیر خطی)

به این اعتبار گذشته در این مفهوم زمان حالی است که من هیچ وقت در آن نبوده ام.از طرفی معاصر بودگی هم به معنای اکنون و مسایل امروز و در زمان حال حضور داشتن نیست. هر آنچه در گذشته وجود داشته و تا اکنون نیز ادامه دارد و در آینده هم تاثیر آن ادامه خواهد یافت. معاصری از گذشته تا حال و آینده،حافظ و سعدی،نیچه و کانت،شیخ محمود شبستری و شیخ بهایی معاصرند.

در حقیقت چیزی به عنوان سنت وجود ندارد چرا که اگر داشت ما هم آدمهای سنتی هستیم. با این برداشت از مفهوم سنت،اگر سنت بخشی از فرهنگ جامعه انسانی باشد می تواند همچون فرهنگ به عنوان کاتالیزور شناخت،حفاظت و انتقال میراث فرهنگی و هویت بخشی در ارتباط با مسایل روز و آینده راهگشا باشد.

دنیای امروز ما حاصل بازتعریف مفاهیم و ایده هاست و سنت نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. بسیاری از مسایل زندگی انسان پاسخ آن در گذشته داده شده است و نیازی به تجربه دوباره آن نخواهد بود و با توجه به مفهوم مطلق و نسبی فضازمان عدم درک پیوستگی فضازمان در مفهوم نسبی آن یکی از دلایل تقابل بوده است در حقیقت و در واقع اصلا تقابلی وجود ندارد.

در واقع هر گونه تقابل و یا برداشت خطی از سنت در ماهیت انسان نسبت به دریافت اطلاعات (انتروپی) نهفته است چرا که هر تحلیل عقلایی تفسیری از یک نقطه نظر است اما به منظور مقابله با تاثیرات افتادن در دام چشم اندازی واحد، نیچه پیشنهاد می کند که ما بایستی تنوع چشم اندازها و تفاسیر موثر را در خدمت دانش بکار گیریم. این نوع نگاه به به تنوع چشم اندازها راه را برای پردازش اطلاعات (نگانتروپی) جهت رسیدن به آگاهی هموار خواهد نمود.

 از این منظر اگر گروهی سنت را ورای پرسش میدانند در همین نکته یعنی مقاومت در پردازش اطلاعات جدید یا مغایر با باورها و رفتار گروهی آنان بوده است.چرا که پردازش اطلاعات و عمل نگانتروپی متاثر و نتیجه رفتار و فعل انسان در طول زمان بوده است. لذا هر گونه اطلاعات جدید، مغایر با رفتارها،  عقاید و باورهایمان فاکتور گیری میشود و تنها اطلاعاتی پردازش میگردد که با باورهای ما در طول زمان همسو بوده باشد.

به عقیده نویسنده یک معماری بیشتر وجود ندارد که در فرآیند طراحی ،  حاصل معنا بخشی و شخصیت اثر در ارتباط با بستر و اهداف طراحی است .

دیدن نماهای رومی و افسوس خوردنم از این پدیده  من رو به یاد رقصهای مدرن کمپانی کلود گیت می اندازد .اخیرا اثری ماندگار از طراح این گروه لین هوای مین با هدف جستجوی هویت تایوانی که در دهه هفتاد تحت تاثیر فرهنگ چینی و ژاپنی بوده است  تصمیم می گیرد نمایشی طراحی کند که در عین حال که ریشه در فرهنگ تایوانی دارد اما بتواند با فرهنگهای دیگر نیز ارتباط برقرار کند. نام این نمایش آوازهای سرگشتگان برداشتی از رمان سیذارتا اثر هرمان هسه با این هدف که بتواند در کنار اون از آئینها و مناسک تایوانی هم الهام گرفته شود.جالب اینجاست که موسیقی این نمایش رو یک گروه آواز محلی گرجی اجرا می کند.اما در طول نمایش یک خصلت  بر همه چیز احاطه دارد . ماهیت تایوانی و شرقی اثر.

هدف نویسنده با مبنا قرار دادن تفکر انتقادی به جای نقد کردن آثار معماری ، نفی معماری با شکوه رومی نبوده و  امید دارد که با توجه و آگاهی از بستر طراحی و اهداف آن ، لایه های تاریخی و تاثیر گذار ، بررسی واقعیتها ی اجتماعی ، فرهنگی و جریان صحیح فکری مناسب درارتباط با مفاهیم  تاریخی و فرهنگی معاصر در فرآیند  برنامه ریزی شهری ،  طراحی  شهری و معماری باز تعریف و باز اندیشی صورت گیرد.

معماری رومی با شکوه و زیباست . سالها نمای رومی و هنر یونانی را به اشتباه یکی تصور می کردند. معماری رومی بر خلاف معبد یونانی ( که نمونه شاخص معماری یونان است) با یک نوع بنا شناخته نمیشود بلکه کثیری از انواع بناهاست که تا پیش از آن شناخته نمیشود ، کاخ معبد های مجلل ، گرمابه ، باسیلیکا ، آمفی تئاتر ، سیرک و معابد .

بناهای رومی علاوه بر تمایز و خصلتهای کاربردی که حاصل تکثر کارکردها و ساختارهای اجتماعی پیچیده بود دو عامل مهم در طرز استقرار و این تشخص فضائی موثر بوده است.

ویژگی اول اینکه بناهای رومی  بر اساس محور و ترکیب عناصر راست گوشه و مدور انتظام یافته اند و دومین ویژگی بارز معماری رومی تنوع در فضای داخلی همراه با فضای خارجی فعال بوده است.در واقع صفت اصلی معماری رومی فضائی بودن آن است ،  بر خلاف معماری کلاسیک یونان که مشخصه اصلی آن  مجسمه وار بودن بناها بوده است.

رومیان با عشق و علاقه ای که به استفاده از فضا برای بیان معمارانه داشتند بیش از هر چیزی به فضای داخلی و پیوستگی بنا با فضای شهر اهمیت می دادند. نمونه بارز آن باسیلیکاست که یک ضلع از فروم را تشکیل می داد .حتی این ویژگی در معابد رومی نیز که از محافظه کارانه ترین بناهای رومی است پیداست ، لذا محور معبد رومی به محور عرضی باسیلیکا متصل میشد .

خانه رومی و فضای اصلیش (آتریوم) محل ظهور فضا در معماری رومی است. خانه ای که مرکز گراست و بر اساس محور طولی از ورودی ، آغاز به باغ رواق دار و در انتها به جانب دیگر خانه ختم میشود. موقعیت محوری خانه رومی آنرا به بخشی از نظام جامع فضائی و با حضور آتریوم در مرکز ترکیبی از کارکردهای خصوصی و عمومی هم محصور است و هم در ارتباط با بیرون.

رومیان دوست داشتند نوعی تازه و نمادین از معماری داشته باشند و به تقلید محض از معماری یونان نمی پرداختند . در معماری رومی موضوعهای اصلی شامل معبر ، مرکز و حوزه ( تقسیمات شهری که حاصل شبکه ای از راههاست ) ، در همدیگر ادغام میشود که نتیجه آن شکل گیری شهر رومی  است.

رومیان شهرها را عالمهائی صغیر می پنداشتند و بنای منفرد را با الگوهای یکسان تکرار می کردند، رومیان معتقد بودند که باید بر وفق نقشه الهی زندگی کنند ، یعنی باید فعالانه در تاریخ مشارکت کنند. در واقع رومیان نظم و فعل آدمی را وجوه مختلف جریان واحد تاریخی می شمردند. تلقی تاریخ به منزله یکی از ابعاد اصلی وجود انسانی تبعا متضمن تفسیری تازه از خدایان است. خدایان رومیان اصالتا منتزع از ادراک نیروهای طبیعی و شخصیتهای انسان گونه نبودند ، بلکه آنان را چون واسطه ی جریان تاریخی و نمادهای وجوه گوناگون این جریان تلقی می کردند. (نوربرگ شولتز) 

پس این اشتباه محض است اگر تصور کنیم که معماری و معماران رومی صرفا در سازمان دهی فضای داخلی و بیرونی تبحر داشتند بلکه این نوع سازمان دهی ریشه در نگرش دینی جامعی داشت .

با توجه به مد شدن نماهای مثلا رومی که حتی در استفاده از عناصر معماری رومی هم بعضا اشتباه اجرا میشو د کدام عامل و نیرو در بستر طرح  منجر  به طراحی نمای رومی شده است ؟

 کدامین نگرش جامع از رابطه دین ، نقشه الهی و کدام جریان تاریخی در جامعه ایران ، اینگونه معماری و معماران را جایز می شمارد ؟

معماران رومی به دنبال شیوه ای  نوین  و نمادین ،  بدون تقلید  از فضا ی داخلی و در ارتباط با فضای شهر بودند .

اجرای نمای رومی در حال حاضر چه هدفی را دنبال می کند و در ارتباط با کدام اهداف کلان ، میا نه و خرد شهری شکل می گیرد؟  آیا کسانی که نمای رومی کار می کنند از ارزشها و ماهیت آن آگاه هستند ؟  می توانند در مورد فضا و سیر تحول آن در معماری رومی برای ما صحبت کنند؟

خردادماه ۱۳۹۵